THE RESURRECTION OF THE HAZE

In het begin van de jaren negentig werd er gesproken over ‘de grijze school van Antwerpen’. Misschien zegt die school schilders u niet veel, maar een naam als Luc Tuymans is stilaan in ons collectief geheugen gegrift als één van de bekendste hedendaagse kunstenaars ter wereld. De ‘grijze school’ was een postmoderne kunstenaarsgroep die, onder invloed van internationale grootmeesters als bijvoorbeeld Gerhard Richter, Sigmar Polke, Edward Hopper en Konrad Lueg, hun schilderkunst ging baseren op de recuperatie van het fotografische beeld. Door in hun praktijk te focussen op het vertalen van oude fotografische documenten, kreeg hun kleurpallet voornamelijk grijze, vale en vervuilde toonaarden. Deze duistere herkenbare filmische figuratie was voor velen een ware verademing na enkele decennia modernistisch uitpuren van abstractie en conceptualiteit.

Pieter-Jan Martyn, als telg van schilder Hervé Martijn, zou men kunnen omschrijven als een gedoodverfde opvolger van de grijze school. Deze generatie schilders was in tegenstelling tot Martyn echter niet opgegroeid met high resolution images, high definition cameras en 3D cinema. Hun esthetische invloeden werden eerder gevoed door de vervuilde diffuse romantiek van gekraste platen, chemische pelliculen, haperende videobanden, vervaagde krantenknipsels en onscherpe beeldbuizen. Geef deze schilders, na twee tragische wereldoorlogen, bibliotheken vol reproducties van sleutelwerken van oude meesters tot minimalistische modernisten, en je krijgt een ongelofelijk krachtige cocktail voor bevlogen schilderkunst.

De begenadigde schilder Pieter-Jan Martyn heeft, als kers op de taart met zijn opleiding grafisch ontwerp en de toegang tot het internet, de kans om wars van zijn voorgangers in zijn oeuvre oeverloos te genieten van de inspirerende ‘vintage’ van de oude media maar met de technische vaardigheden van de nieuwe media. Met deze nieuwe digitale tools weet hij in aanloop van zijn composities, zijn liefde voor oude schilderkunst en fotografische documenten naadloos te verweven met eigen fotografie. Als primeur voor deze reeks gaat Pieter-Jan Martyn nog een stap verder. De zeefdruktechniek doet haar intrede om zijn beheerste schilderkundige métier schetsmatig te ondersteunen. In de publicatie worden eigen fotoshoots en gezeefde voorontwerpen volwaardig deel van het uiteindelijk beoogde geheel.

Pieter-Jan Martyn is gefascineerd door de dubieuze beeldtaal van gedeelde geschiedenis en journalistiek. Hij is uitermate geboeid door de vormentaal en composities bij het vastleggen van de contouren van een potentieel historisch document. Er is iets magisch aan de tactiliteit van het verweerde uitverkoren verleden. Er gaat iets misterieus schuil onder de textuur van bewaarde geschiedenis. Maar evenzeer is Martyn gebeten door de speurtocht naar welke selectie van beelden, composities en keuzes er niet werden gemaakt in het beeldend rapporteren van een verleden. De thema’s in het oeuvre van Pieter-Jan Martyn, bijvoorbeeld het Neurenbergproces, de terreurgroep RAF, de brand in de Innovation, de Surgery-reeksen of de Audience-reeksen, inspireren zich op een doorgedreven, bijna journalistiek geschiedkundig beeldonderzoek van wat niet is getoond. Het gaat bij Martyn omtrent het vormelijk vertalen van een “pseudo” accurate reconstructie van een specifiek moment. Daarin ligt de nadruk op het verbeelden van de beeldhiaten en beeldvervormingen als spoorloze referentialiteit van een gebeurtenis. Aan de hand van eigen fotografische ensceneringen wordt, aan de geschilderde reconstructie van deze nieuwe beelden (leemtes) uit het verleden, een dwingende esthetische meerwaarde gegeven.

De werken recupereren als het ware de perceptie van waardevolle historische documentatie. Een bijna geschiedkundige referentialiteit aan eigen geschilderde taferelen en gereconstrueerde historische esthetiek. Pieter-Jan heeft hiervoor een eigen schilderkundige techniek. Op basis van een zeer beperkt kleurenpallet wordt gezocht naar een complexiteit aan nuances van licht, schaduw, kleur- en vormcompositie. Pieter-Jan Martyn hanteert hierbij een zeer typisch werkprocedé om via het veelvuldig aanbrengen en wegschuren van diverse transparante arcyllagen een sluierachtige filter, een mistige laag, over zijn werk te bekomen. Een kenmerkende verweerde fotografische historische tijdsdimensie die vaak met zijn werk wordt geassocieerd, waarbij de onderlaag een figuratief geabstraheerde aanzet van een herkenbare werkelijkheid doet verrijzen.

Men zou kunnen interpreteren dat Martyn op zoek gaat binnen zijn schilderkunst om een onsterfelijkheid na te streven. Door het vastleggen van een nieuw beeld, is er een opportuniteit om zijn vergankelijkheid in de geschiedenis te trotseren. Hierdoor krijgt men een mogelijke interpretatie van de titel van zijn tentoonstelling: “The resurrection of the haze”. De verrijzenis als een ultieme laatste kans om als kunstenaar uit een mistig beeld te herrijzen. De creativiteit om zich opnieuw als mens of kunstenaar uit te vinden met hernieuwde inspiratie en vaardigheden. Hoe dan ook heeft de mens, in afwachting van het laatste vonnis van een al even complexe symbolische figuur, er alles aan gedaan om via doorgedreven onderzoek aan zijn eindigheid te ontsnappen. Onderzoek als het fundament van elk creatieproces. Het operatieve, het lijfelijk ondernemen van de chirurgische ingreep, kan als symbool staan voor de drang om een publiek antwoord te bieden aan het dilemma van het verdwijnen. Een zich verliezen in de mist van herkenbare ankerpunten tot de realiteit.

De schilderijen zijn geen portretten, maar een publiek overleg van potentiële keuzes om aan het vergankelijke te ontkomen. De keuze van de geschilderde fragmenten in de tentoonstelling wordt versterkt door de vermenging van een eigen enscenering als kunstenaar-protagonist in de scenografie. De associatie tussen het moment van overleg in het oordeel en de acte de presence wordt versterkt door als kunstenaar zelf deel te nemen aan de compositie. Pieter-Jan Martyn gaat nog een stap verder en betrekt de toeschouwer. Er ontstaat in the resurrection of the haze een dialoog tussen het werk en de toeschouwer dat toeschouwers aanschouwt in hun drang om via allerhande enigmatische ingrepen het ultieme momentum gezamenlijk met Martyn te verbeelden.

Sven Vanderstichelen (mei 2018)